اشاره: ذیلا خاطراتی از استاد فقیدم حضرت آیت الله علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی قدس الله نفسه الزکیة را منتشر می نمایم که راه گشای تصحیح پاره ای از مشهورات و مسلمات غیر انتقادی در باب قیام 15 خرداد و رهبری نهضت روحانیتند و در عین حال ریشه های تفاوت مشرب علما و مراجع با آیت الله خمینی و پیشینه ی پاره ای از اختلافات را به دست می دهند. متن کامل خاطرات معظم له در این ارتباط ها را در رساله ی جواب قاطع » باب اول : مصائب مراجع و مطالب و مواضع آنها در تقابل با آیت الله خمینی » فصل 5: علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی قدس سره الشریف آورده ام و به حسب طبقه بندی اختلافات و انتقادات که در تمهیدات کتاب کرده ام نشان داده ام که محورهای اختلافی عمده ی مرحوم آقا با مرحوم آقای خمینی بر سر موارد ذیل بوده که تقریبا موضوعات مشترک همه ی مراجع تقلید بوده و نوعا این انتقادها متوجه ابشان می شده:
1. غیر اصولی و بی برنامه مبارزه کردن
2. انکار زحمات دیگران و خود را یگانه و پیشگام انگاشتن در رهبری مبارزات
3. مجال ندادن به غیر روحانیون و به ویژه افراد معمولی حد فاصل میان متشرعین و متجددین
4. نوسان در روحیه ی مبارزه
5. شیوه ها و کارهای غیر مشروع یا عیر اخلاقی مبارزان تندرو را محکوم و ممنوع نکردن
6. سیاست زدگی و پراگماتیسم سیاسی
7. عوام زدگی و اثرپذیری از هیجانات و جو در تصمیم گیری و موضع گیری
8. عدم مشورت و هماهنگی و عدم اعتماد و همدلی با سایر رهبران مبارزه
9. محکم گرفتن مسایل حاکمیت و تساهل در شعایر اسلامی و امور حوزه ها و روحانیت
10. عدم صداقت و صراحت و شفافیت با همراهان و همسنگران و نیز مردم و پیروان
« ... ما اگر در مملكت كفر زندگى كنيم، حالا ميخواهد ايران باشد، ميخواهد عراق باشد، ميخواهد مصر باشد، هر كجا باشد آن پرچم كفرى است كه حاكم است، يعنى پرچم خارجىها، و اينها همه نوكر و دست نشانده آنها هستند. آنها مىآيند يك نفر را تطميع مىكنند، پول ميدهند، وعده ميدهند، چنين و چنان، او هم كودتا ميكند؛ يك كودتاى معنوى و مادّى، ظاهرى و باطنى و همه مردم را مىبرد به آنجائى كه دستور دارد ببرد، امّا زير پرچم كيست ؟! حالا هر چه بر پرچم بنويسند لا إله إلاّ الله محمّدٌ رسول الله ! امّا اين پرچم انگليسِ كافر است، پرچم اسلام نيست...»
«... در آن ماه رمضان اوّلى كه بنده در مسجد بعد از اقامه نماز عصر خودم منبر مىرفتم و موعظه مىنمودم، آن يك ماه مبارك را فقط اختصاص دادم به بحث درباره معارضه و مبارزه با كفّار؛ و آياتى از قبيل: لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَهِ وَ اليَوْمِ الأَخِرِ يُوَآدُّونَ مَنْ حَآدَّ اللَهَ وَ رَسُولَهُ، و يا آيه: يَـآأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِن دُونِكُمْ لَا يَأْلُونَكُمْ خَبَالاً وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ را
توضيح ميدادم.
و نيز در مورد سيطره انگليس و كيفيّت غلبه آنها، و دار زدن مرحوم مرجع وقت عالم ربّانى آية الله حاج شيخ فضل الله نورى سخن مىگفتم.
بعد از اينكه مجلس تمام شد، يك سرهنگى كه در آن روز در مسجد حاضر بود و با ما يك نسبتى داشت، آمد و به من گفت: سيّد از اين حرفها نزن، زن و بچّهدارى، مىگيرند و مىبرندت ديگر از تو خبرى نمىشود !»
«... خلاصه تمام فكرمان اين بود كه حالا بايد چكار كنيم ؟ ما بايستى كه كار را از جائى شروع بكنيم كه مؤثّر و درست باشد. چون حساب، حساب اين نيست كه من بيايم امروز به عيالم امر كنم كه اين كار را بكن يا اينكار را نكن، با دعوا و يا فلان و يا فلان، او هم اينجا نكند برود بصورت ديگر آنرا انجام دهد، يا اينكه او بكند امّا فلانى نكند، يا خواهرش گوش بكند، برادرش گوش نكند. آنهم يك مسأله و ده مسأله كه نيست، بلكه بايد كار اساسى باشد.
عينا مانند اينكه شما برويد داخل دكّان كبابى كه بوى كباب همه جا را پر كرده است، بعد شما هى فوت كنيد، اين فوت كجا مىرود ؟ دود كباب از يك طرف مىرود و از صد جاى ديگر مىآيد. عينا مانند ساختمانى كه آتش گرفته
دود و گاز خفقان آميز پيوسته متصاعد مىشود، فوت فائده ندارد، بايد حساب اساسى باشد، با منطق و با روش صحيح و با توجّه تامّ.
بالأخره فكر كرديم ما بايد در درجه اوّل يك عدّه افرادى را با خودمان همراه كنيم كه آنها با ما همنيّت باشند و در پنهان با هم مجالسى سرّى داشته باشيم.
در طهران مجموع افرادى كه با ما در اين موضوع در آن وقت همفكر شدند مجموعا شايد ده نفر مىشدند كه يكى از آنها همان عالمى بود كه در اوّل وهله گفتار ما را به سُخريّه ميگرفت و مىگفت: حالا وقت اين حرفها نيست، ولى بعد خودش از اهل اين جلسه ما شد. يكى از آنها همين مرحوم آقاى حاج شيخ مرتضى مطهّرى بود. يكى آقاى حاج سيّد صدرالدّين جزائرى بود، يكى آقاى حاج شيخ محمّد باقر آشتيانى بود، يكى آقاى حاج شيخ جواد فومنى بود، همان آقاى فومنى كه در خيابان خراسان در مسجد نو اقامه جماعت مىنمود.
خدا رحمتش كند، يكبار او را زندان كرده بودند من رفتم زندان براى ديدن ايشان، ولى اجازه ملاقات ندادند، من يك شيشه عطر دادم به آن واسطه ببرد براى ايشان. بعد از اينكه از زندان آمد بيرون رفتم براى ديدنش، گفتم: آفرين ! مرحبا ! اين آقا روحش بال باز كرد. برخاست مرا بوسيد و گفت: آقا خدا پدرت را رحمت كند، خدا مادرت را رحمت كند؛ من رفتهام زندان چه شكنجهها ديدهام، و چه مصيبتها كشيدهام، ولى هر كس مىآيد ديدن من به من مىگويد: اصلاً آقا چرا اين كارها را مىكنى ؟! اين زمان موقع اين حرفها نيست، انسان بايد تقيّه كند، مشت بر نيشتر كوفتن غلط است و فلان. تو در ميان تمام اينها، به من مىگوئى: آفرين ! بارك الله كه اين كارها را كردى !
و بالأخره اين مرد بزرگ كه از راستان و صادقان و غيرتمندان بود و بسيار زحمت كشيد، از غصّه دق كرد. بله اينقدر اذيّتش كردند و ملامتش نمودند كه دق كرد و يَرَقان گرفت و در بيمارستان بازرگانان فوت كرد. خدا رحمتش كند، او مرد خيلى متعصّبى بود، خيلى با فهم بود، خيلى غيور بود.»
« بالأخره ما مجالسى داشتيم و در مطالب مورد نظر كار ميكرديم، البتّه در تقيّه كامل از دولت به تمام معنى، چون اگر دولت از ارتباط ما مطّلع مىشد كه هيچ، تمام زحماتمان نقش بر آب بود ! حتّى ما در احمديّه دولاب كه منزل داشتيم، گرچه تلفن نداشتيم ولى به خاطر همان رفت و آمدها، اين سازمان امنيّت بى انصاف يك منزل در مقابل منزل ما ساخت و يك نفر را در آنجا نشاند براى كنترل كارهاى ما. و اين غير از آن مُفتّشينى بود كه در مسجد مىآمدند. به چه صورتها و به چه شكلها كه خدا ميداند ! بصورت گدا و مستحقّ، بصورت فُكلى و دكتر، بصورت تاجر و مقدّس مآب، بصورت طلبه و محصّل.
در اين دانشسراى عالى كه بالاتر از مسجد ما بود چندين نفر از اين محصّلين دانشكده اينها مأمور سازمان امنيّت بودند كه در آن وقت ته ريش داشتند، تسبيح داشتند، به قرآن وارد بودند، مىآمدند مسأله مىپرسيدند، بعضى اوقات اشكها مىريختند، گريه ميكردند؛ توجّه فرموديد !
بعضى از آنها را من نمىشناختم، واقعا من نمىشناختم، بعد شناختم. گفتم: خدايا پناه بر تو ! اين آقا محاسن كه دارد، دانشجو هم هست، مرتّب هم هست، اهل قرآن هم هست، اهل تفسير هم هست، وقتى هم مىآيد پيش انسان سه چهار تا استخاره ميكند، استخارههاى با توجّه، بعد آنوقت بعضى صحبتها ميكند، از اينطرف و آنطرف؛ چگونه انسان آنها را بشناسد ؟
من در خطبه نماز عيد فطر بود كه وقتى خطبه ميخواندم يكبار اشاره به حكومت اسلامى كردم و آيه مباركه: وَ أُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَهِ وَ فَتْحٌ قَرِيبٌ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ را تفسير نمودم كه يكى از دانشجوها حاضر بود و سپس او را شناختم، بعد از اتمام خطبه آمد و نزد من نشست و گفت: بنابراين مفاد كلمات شما لازم است حكومت اسلام تشكيل شود، اينك بايد از كجا شروع كنيم ؟ من بخصوص با تمام قوا حاضرم در خدمت شما باشم. چند نفر از رفقاى ما نيز
براى جانفشانى حاضرند، شما برنامه عمل خود را نشان دهيد، جلسات خود را معرّفى كنيد تا اين جوانان با جان و دل ملحق شوند.
اين جوان بعدا معلوم شد كه از مأمورين رسمى سازمان امنيّت است. و خداوند تفضّل نمود كه در پاسخ او گفتم: اين خطبه من مطالب كلّى بود، و گرنه ما سازمان و برنامهاى نداريم.»
«...اوضاع دينى خيلى بد و سخت بود و همه مظاهر كفر در مملكت پياده شده بود، و رو به شدّت و ازدياد مىرفت، و تسلّط دولت جائره هم به نحو أتمّ و اكمل بود؛ و ما هيچ چارهاى نداشتيم مگر اينكه ارتباط سرّى داشته باشيم با بعضى از علماء كه آنها را دلسوز و غيور و ايثار كننده تشخيص داده بوديم تا بتوانيم با آنها درد دل كنيم.
در طهران در آن وقت مجموعاً از اين افرادى كه در آن جلسه خصوصى ما شركت داشتند حدّاكثر ده نفر بودند و بعضى اوقات هم كمتر. البتّه علاّمه طباطبائى در آن جلسه شركت ميكردند امّا اوقاتى كه از قم به طهران مىآمدند و
آن هم به ندرت اتّفاق مىافتاد و ليكن بالأخره شركت ميكردند.
يكى ديگر از افراد آن جلسه آقاى حاج سيّد رضىّ شيرازى بودند كه الآن در طهران امام جماعتند و به درس و بحث علمى اشتغال دارند. و نيز آقاى حاج آقا محيى الدّين انوارى كه الآن ظاهرا جزء مجلس خبرگان باشند و ايشان ده سال زندان بودند و در همان اوّل انقلاب آزاد شدند. البتّه در اوّل حكم اعدام ايشان صادر شده بود كه بعدا تنازل به پانزده سال زندان شد. و آقاى حاج شيخ بهاء الدّين صدوقى همدانى، و آقاى حاج شيخ محمّد تقى جعفرى. انصافا افراد پاك سيرت و عالم و مؤمن و متديّن و متعهّد و استوار بودند. همچنين آقاى حاج سيّد محمّد على سِبط و حاج سيّد صدر الدّين جزائرى و آقازاده محترمشان و آقاى حاج ميرزا محمّد باقر آشتيانى، كه از علماى با فهم و با ادراك و دلسوز بودند.
ما با هم كار ميكرديم و از كارهايمان هيچكس خبر نداشت.
در آن زمان بر آية الله بروجردى خيلى سخت ميگذشت. يعنى فشار دولت و حكومت خيلى زياد بود. و دربار به تمام معنى مانند گازانبر ايشان را احاطه كرده بود و مجال به ايشان نميداد. و كارهاى غير شرعى در مملكت بسيار انجام ميگرفت كه ايشان متأثّر و ناراحت مىشدند، تب ميكردند، دو روز سه روز تب ميكردند و مىافتادند، بعد پيغام ميدادند به افرادى در طهران مثل صدر الأشراف يا قائم مقام كه از طرف شاه بودند مىآمدند خدمت ايشان و پيغام ميدادند كه اين كار را نكنند. اينها هم افرادى بودند از علماء كه سابقا به لباس روحانيّت ملبّس بودند ولى در زمان پهلوى لباس را خلع و با كت و شلوار و شاپو در دستگاه حكومتى كار ميكردند. اينها نماز خوان و روزهگير بودند، محاسن هم داشتند، و ليكن دربارى و دستگاهى بودند، و حلقههائى بودند كه بين علماء و حكومت واسطه مىشدند. امّا مرحوم آية الله بروجردى هم كه در
هر موضوع جزئى نمىخواست و نمىتوانست آنها را احضار كند و پيغام دهد...
و خلاصه دستگاه به تمام معنى الكلمه يگانه چشم ترسى كه داشت از ايشان بود، كه زيادتر از اين دست بكار نمىزد. ولى نقشههائى داشتند كه به مجرّد ارتحال ايشان نقشهها را عملى كنند، يعنى منتظر مردن ايشان بودند. بالأخص بهائىها كه نفوذشان زياد شده بود ميخواستند مملكت را تبديل به كشور بهائى بكنند و زنهاى بهائى را بياورند روى كار و وزير كنند و وكيل كنند، و رؤساى ادارات را بهائى كنند. و خلاصه همانطور كه در لبنان يك دولت صهيونيست و اسرائيلى تشكيل داده بودند اينجا (ايران) را هم ميخواستند يك مملكت رسمى بهائى كنند و تمام قدرت در دست آنها باشد، و معلوم است كه بهائىها و يهودىهاى صهيونيزم همه از يك ريشهاند و يك مرام دارند.
حتّى در همانوقت هم كه بعضى‌ها به هم تلگراف مىزدند و تلفن ميكردند و مىگفتند: آخر تو چرا اينكار را نكردى ؟ او علنا جواب ميداد: آخر اين مرد هنوز زنده است و نمىگذارد ما اين كار را بكنيم. بگذار بميرد، ما كارمان را شروع مىكنيم.
بعضى به آية الله بروجردى مىگفتند: شما كه تا اين سرحد از أعمال شاه و دربار و دار و دستهاش ناراحتيد چرا براى برداشتن او إقدام نمىكنيد ؟ ايشان در پاسخ مىگفتند: برداشتن اين پسره براى ما سهل است، وليكن طرف ما آمريكاست.»
« بارى در ماه شوّال 1380... آية الله بروجردى رحمة الله عليه به رحمت خدا رفتند و يك چند ماهى بيشتر نگذشت كه آنها شروع كردند به كارها و نقشههاى خودشان.
در آن وقت اسدالله علم نخست وزير بود و مجلس هم تشكيل نمىشد، يعنى تعطيل بود. همان هيئت وزراء كه زير نظر علم بودند يك تصويبنامهاى به امضاء رساندند و دادند براى اجراء. تصويبنامه راجع به انجمنهاى ايالتى و ولايتى بود، انجمنهائى كه در هر شهرستانى تشكيل ميدهند كه افرادى را انتخاب كنند براى اداره امور آن ايالت و ولايت. در اين تصويبنامه سه جهت خيلى مهمّ بود كه عمده غرض از اين تصويبنامه هم همين سه جهت بود:
اوّل اينكه: تا آن وقت كه اين انجمنهاى ايالتى و ولايتى در شهرها برقرار مىشد، افراد منتخِب و منتخَب مسلمان بودند. يعنى قيد اسلام در قانون اساسى آمده بود. چون منتخَبين افرادى هستند كه امور مملكت را در دست دارند، لذا بايد مسلمان باشند. منتخِب هم بايد مسلمان باشد. اينها قيد اسلام را زدند و گفتند: منتخِب و منتخَب با هر دينى باشد مانعى ندارد؛ بهائى يا يهودى يا مسلمان، از اقلّيّتهاى رسمى باشد يا از اقلّيّتهاى غير رسمى، هر چه.
دوّم: سوگند به قرآن بود. چون در قانون چنين بود كه هر كس وارد ميشود بايد به قرآن سوگند بخورد بر اينكه خيانت نكند. اينها سوگند به قرآن را زدند و آنرا سوگند به كتاب آسمانى كردند. گفتند فلان بهائى هم مىآيد قسم مىخورد به كتاب «بيان» يا كتاب «ايقان»، اينها هم كتاب آسمانى است.
سوّم: دخول زنها بود كه تا آن وقت زنها به هيچ وجه در انجمنهاى ايالتى و ولايتى شركت نداشتند، اينها زنها را هم شركت دادند. و معلوم بود كه اينها دلشان براى زنها كه نمىسوخت بلكه ميخواستند از اين راه، زنهایی مثل
همان فرّخرو پارسا كه مدّتى وزير فرهنگ بود و امثال آنها را بياورند و رئيس شهربانى و رئيس شهردارى يا استاندار كنند، و اين ادارات به اين وضع بگذرد.
اين سه تغيير، اصل غرض از اين تصويبنامه بود. و عرض شد بعد از رحلت آية الله بروجردى به فاصله كوتاهى اين تصويبنامه را درست كردند و ارائه دادند.»
« ما در طهران در آن جلسهاى كه داشتيم يك اعلاميّهاى داديم به نام «اعلاميّه علماء و روحانيّون طهران» كه با امضاء افراد اصلى جلسه و چند نفر ديگرى از علماء منتشر شد. اين اعلاميّه را جناب محترم آقاى حاج شيخ على دوانى در كتاب «نهضت دو ماهه روحانيّون ايران» درج كردند. و بعدا هم ايشان كتابى بنام «نهضت روحانيّون ايران» در ده جلد نوشتند و باز اين اعلاميّه را در جلد سوّم صفحه 53 و 54 آوردهاند، و ما از اينجا براى شما ميخوانيم:
«اعلاميّه علماء و روحانيّون طهران به تاريخ 24 جمادى الاولى سنه 1382مطابق: 2/8/1341بسم الله الرّحمن الرّحيممردان و زنان مسلمان ايران !آشفتگىها و پريشانىها بر احدى پوشيده نيست، همه جا مظاهر فساد اخلاق، فقر، هرج و مرج و هر گونه اعمال نامشروع مشهود است. دين و دنيا هر دو در آخرين درجات انحطاط قرار دارد و همه روزه بار بيشترى از بلا و درد بر دوش مردم ستمديده گذاشته مىشود.اخيرا زمزمه ديگرى ايجاد كرده با تصويبنامه انجمنهاى ايالتى و ولايتى و شركت دادن بانوان، نغمه نوينى آغاز مىكنند. ملّت ايران ! ما در صدد اين نيستيم كه درباره موادّ اين تصويبنامه گفتگو كنيم و از نظر دين مقدّس اسلام
سخنى بگوئيم، زيرا با توجّه به تذكّرات آقايان أعلام و مراجع، مطلبى مخفى نمانده است، بلكه ميخواهيم بپرسيم:مگر دولت ميتواند با تصويبنامه قانون بگذراند ؟ مگر با نبودن نمايندگان واقعى مردم ميتوان براى سرنوشت يك ملّت قانون گذرانيد ؟ اين عمل در دنيا عمل ظالمانهاى است كه افرادى در پناه قدرت شخصى بخواهند سرنوشت ملّتى را تغيير دهند، و يا فرضا دستورات مذهبى و اصول مسلّمه و قوانين موضوعه آن را تبديل نمايند.كسانى كه ذيل اين ورقه را امضاء مىكنند و نامشان را در زير اين اعلاميّه مشاهده مىكنيد اميد است از زمره خدمتگزاران صديق دين بوده باشند كه با هيچ دسته و جمعيّت رابطه بخصوصى نداشته و نسبت به تمام افراد مسلمان با چشم برادرى مىنگرند، و شايد هر كس ما را بشناسد با همين وصف بشناسد. و ما مقصودى از اين گفتار جز خيرخواهى و بيان حقيقت نداريم.البتّه با توجّهات حضرت بارى تعالى شأ نُه و عنايات خاصّه حضرت ولىّ عصر أرواحنا له الفدآء مردمى هستند كه به اهمّيّت و حسّاسيّت موقع پى برده، به وظائف دينى و انسانى خود عمل نمايند. خداى متعال همه را در راه رشد و صلاح هدايت فرمايد.و السّلام على مَن اتّبعَ الهُدى.»
در زير اين اعلاميّه چند امضا هست كه البتّه زياد هم نيست، از جمله امضاء بنده است: محمّد حسين الحسينىّ الطّهرانىّ.
البتّه در اين اعلاميّه يك جملهاى هم اضافه بود و آن اين بود كه: «كيست به اين دايگان مهربانتر از مادر بگويد: شما بر كدام اساس، حقّ دخالت در امور مردم را داريد و سرنوشت آنها را در دست گرفتهايد ؟» امّا بعضى از رفقاى ما گفتند كه اين ديگر خيلى تند مىشود، آنوقت ممكن است خيلى عواقب وخيم داشته باشد.
اين اعلاميّه را ملاحظه مىكنيد كه خطاب به دولت و رئيس و وزراء و أمثالهم نيست، بلكه راجع به اصل كار است. اين جمله را ملاحظه كنيد، ببينيد: «اين عمل در دنيا عمل ظالمانهاى است كه افرادى در پناه قدرت شخصى بخواهند سرنوشت ملّتى را تغيير دهند.»
«... در ضمن با آقايان ديگر هم در ارتباط بوديم با جناب آية الله ميلانى، و آية الله آخوند ملاّ على همدانى، و بعضى از علماء ديگر مثل مرحوم آية الله صدوقى در يزد كه ايشان خيلى فعّاليّت ميكرد و كارهايشان خيلى خوب بود. مرحوم آية الله دستغيب هم در شيراز از رفقاى ما بود، خيلى زحمت مىكشيد. همچنين آية الله سيّد محمّد على قاضى در تبريز و همچنين آية الله آقا عزّالدّين زنجانى كه الآن در مشهد هستند، ايشان هم در زنجان بودند و عليه دستگاه خوب كار ميكردند و دو ماه هم زندان رفتند. خيلى اينها زحمت كشيدند. و
خلاصه با هر يك از روحانيّون كه ما در ايران سلام و عليك داشتيم بوسيله كاغذ اينها را با يكديگر مرتبط ميكرديم.
چون اين خيلى مهم بود كه روحانيّون سرشناس با همديگر در «تعيين هدف» و «كيفيّت حركت» همگام باشند.
البتّه افرادى هم پيدا مىشدند كه كار شكنى ميكردند، و خسته ميكردند و نَفَس انسان را مىگرفتند، امّا ما رنج و تعبِ برخورد با آنها را تحمّل ميكرديم، ما وظيفه خودمان را انجام ميداديم.»
در اوّلين برخورد علماء با دولت پس از رحلت مرحوم آية الله بروجردى، بيش از همه رهبر فقيد انقلاب مرحوم آية الله خمينى رضوان الله عليه محكم و جدّى به صحنه آمدند؛ و حضرت آقا كه مرد حق بودند و بىهوا و هوس و پىگير جريانها، بخوبى اين معنى را دريافتند و با شاخص شدنِ ايشان براى زعامتِ حركت، ايشان را تأييد و حمايت فرمودند. خودشان ميفرمايند:
«... آية الله خمينى كه تلگراف به شاه كردند علاوه بر اين تلگراف يك اعلاميّه هم دادند كه بزودى در طهران منتشر شد و شايد همان ساعتهاى اوّل بود كه بدست ما رسيد. من يك كاغذى براى ايشان نوشتم به عنوان تأييد و تشكّر. حتّى اين آيه را هم بالايش نوشتم كه: مَا نَنسَخْ مِنْ ءَايَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْهَآ أَوْ مِثْلِهَا. كه مفادش اين است: با نبودن آية الله بروجردى ما نبايد متأثّر باشيم؛ خداوند هر آيتى را بردارد يك آيهاى مثل او يا بهتر از او را مىآورد. و إن شآء الله شما كارتان را بكنيد و نگرانى نداشته باشيد... ايشان هم براى ما جوابى نوشتند و تشكّر كردند...»
« البتّه موضوعات خيلى زياد است، بيش از اينهاست. ما در اوّل كه براى ايشان كاغذ مىنوشتيم بوسيله پست مىفرستاديم؛ بعد ديديم كه پست خطر دارد، لذا وقتى كاغذ مىنوشتيم به وسيله افرادى از همين رفقاى خودمان آن را مىرسانديم دست ايشان. و ايشان هم به كاغذهاى ما يك عنايت خاصّى داشتند، مطالعه ميكردند، و جواب را هم مىنوشتند.
و بعد به جائى رسيد كه ديگر نوشتن كاغذ هم بر بنده خطرى شد. يعنى اگر يكى از اين كاغذها بدست كسى مىافتاد عواقب خيلى وخيمى داشت. لذا من اين كاغذهائى كه مىنوشتم ميدادم ماشين ميكردند، با امضاى مستعارى كه بين بنده و بين ايشان بود و هيچكس هم نميدانست؛ فقط يك كاغذ ماشين كرده بدست ايشان مىرسيد. يادم مىآيد يك مرتبه يك كاغذى نوشتم كه 4 ـ 5 صفحه شد و آنرا داديم آقاى آقا سيّد عبدالصّاحب (سيّد على اكبر حسينى)... ايشان كاغذهاى ما را ماشين ميكردند و براى ايشان مىفرستادند.»
« مرحوم حاج آقا مصطفى خمينى براى بعضى از دوستان ما در نجف اشرف گفته بودند: پدرم در قم هر وقت در ميان نوشتهها كاغذهاى فلان كس را مىيافت با دست خود امضاى زير آن را پاره ميكرد كه اگر احيانا بدست دستگاه و سازمان برسد خطرى را ايجاد نكند.»
«... بله ما ديديم كه خيلى بد شد و تمام آن زحمات را اينها با حقّهبازى از بين بردند و البتّه اين كار چند ماهى طول كشيد.
يك روز ماه رمضان بود ما با يكى از رفقا گفتيم برويم قم. برويم آنجا ببينيم آخر آقايان در چه وضعى هستند ؟ و چه تصميمى دارند ؟ ما با آن دوستمان كه از علماء بود و الآن هم حيات دارد و ديگر پير شده است رفتيم قم و منزل جناب محترم آقاى آقا سيّد هادى روحانى كه باجناق ماست و منزلشان نزديك منزل آية الله خمينى بود رفتيم. آنجا افطار كرديم و بعد از نماز مغرب و عشاء و افطار رفتيم منزل آية الله خمينى، و از اينطرف و آن طرف گفتگو كرديم كه: بالأخره حالا كه چه ؟ حالا چه ميخواهيد بكنيد ؟
گفتند: شما مىگوئيد ما چكار بكنيم ؟ بله چكار بكنيم ؟
من عرض كردم: خوب حالا كه آنها آمدهاند و فشار آوردهاند و كارهايشان تمام شد، ما نبايد بنشينيم؛ همانطور كه آنها نقشهاى كشيدند ما هم بايد از يك راه ديگر وارد شويم. اين كه نمىشود.
گفتند: بله، شما بگوئيد چكار بكنيم ؟
گفتم: آخر مگر قرآن نمىگويد:
وَعَدَ اللَهُ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّـلِحَـتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى الْإرْضِ (خدا وعده داده به كسانى كه ايمان مىآورند و عمل صالح انجام مىدهند كه
ص 289
آنها را در روى زمين خليفه كند) ؟
گفتند: آقا اين مربوط به ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّـلِحَـت است ! به ما چه مربوط ؟
عرض كردم: آقا، ما مَجازش را مىگيريم، به همين مجاز، به همين مجاز، خداوند بزرگ است، شايد او به نظر لطف خودش به حقيقت قبول كند. شما مشغول شويد إن شآء الله مردم هم كمك مىكنند.
چون در آن وقت ايشان در واقع شاخص شده بودند و اعلاميّههاى مهمّى صادر ميكردند. البتّه اعلاميّههاى آية الله گلپايگانى هم خيلى متين، قوى و خوب بود، ولى آن شور و هيجانى كه در اعلاميّههاى آية الله خمينى بود در اعلاميّههاى ايشان نبود. و اعلاميّههاى ديگران هم غالبا بسيط و خيلى ساده بود، ولى اعلاميّههاى آية الله خمينى جاندار و شورانگيز بود.
لذا گفتند: خوب شما بگوئيد من چه قسمى اعلاميّه بنويسم ؟
نظر ايشان اين بود كه اوّلاً بايد به تربيت و تهذيب روحانيّون پرداخت، و سپس به تربيت و تعليم مردم. و ميفرمودند: تا كار روحانيّت سر و سامان نگيرد و روحانيّون مهذَّب نشوند نمىتوان مردم را ترغيب و تحريص نمود.
من گفتم: شما اعلاميّهها را بعنوان مسلمانها بنويسيد؛ كه اى مسلمانها شما كه اهل اين مملكتيد، بيائيد و قيام كنيد. شما ننويسيد روحانيّون چنين و چنان؛ روحانيّونى كه ما الآن داريم، من و شما ميدانيم كه بعضى از آنها فاسد هستند و خود شما هم قبول داريد. آن روحانى كه مثلاً رفته در نجف اشرف درس خوانده و چهل سال در آن تابستانهاى گرم آن گرد و غبار كشنده را خورده و روزها رفته در ته سرداب چهل پلهاى درس خوانده و مطالعه كرده براى اينكه يك روز رئيس بشود براى آنكه يك روز آقا بشود امروز نمىآيد تمام امر را براى خدا لِلّه و فى الله به دست شما بدهد ! چهل سال بحث كرده، درس خوانده،
زحمت كشيده، داد و بيداد كرده براى رياست نه براى خدا.
همه را نمىگويم؛ امّا افرادى اينطورى هستند. آنها به هيچ وجه من الوجوه حاضر نيستند براى حق حاضر بشوند. شما نمىتوانيد الآن روحانيّون را اصلاح كنيد بعد برويد سراغ ديگران. (ايشان ميفرمود اوّل بايد روحانيّت را اصلاح كرد) نه شما نمىتوانيد اين كار را بكنيد. روحانيّون به شما مجال نميدهند. آن كسى كه ساليان متمادى با آن مرارتها زحمت كشيده كه الآن بشود فرمانده او نمىآيد فرمان خدا را بپذيرد. نفس وى أبدا خشوع نمىكند و زير بار حق در صورتى كه با شخصيّت او تنافى داشته باشد نمىرود؛ أبدا نمىرود !
آية الله خمينى گفتند: پس چه كنيم ؟
گفتم: شما اعلان عمومى بدهيد. بگوئيد: اى مسلمانها ! اى زنها ! اى مردها !
هر مسلمانى كه خود را مسلمان ميداند اين ندا به گوش او ميرسد و حركت ميكند. شما از كجا ميدانيد افراد گهنكار از آن گونه روحانيها به خدا نزديكتر نباشند ؟
اين دخترها و پسرهاى آلوده به مقتضاى برنامههاى غلط اينطور بار آمدهاند. آنها تربيت نشدهاند. و چه بسا در حال گناه هم در خود يك حال انفعالى داشته باشند، حالِ توبهاى داشته باشند كه من كار بدى مىكنم. آن رقّاصه سينما در خانوادهاى بار آمده است كه نماز و روزه نبوده، شرب خمر بوده است. سپس به مدرسه رفته و از روى تربيتهاى ناصالح اينطور شده است. و چه بسا در انديشه خود منفعل و انتظار استماع صيحه حق و توبهاى را دارد؛ ولى آن روحانى كه براى رياست درس خوانده مىگويد همه كارهاى من صحيح است، همه كارهاى من مورد رضاى خداست؛ آيا او به خدا نزديكتر است يا اين ؟
شما ندا را بنام اسلام بلند كنيد، همه پشتيبان شما هستند، ما هم كمك مىكنيم. و الآن شما شاخص هستيد؛ مردم به اين ندا همه پاسخ ميدهند و مىآيند زير اين پرچم.
آرى، نزديك دو ساعت گفتگوى ما طول كشيد. و آن شب ماه رمضان، تابستان هم بود؛ مجلس ما تقريبا تا ساعت يازده طول كشيد... و بعد بلند شديم و خداحافظى كرديم...»
«... قضيّه مدرسه فيضيّه پيش آمد و ايشان آن خطابه خيلى عجيب و تاريخى را در مدرسه فيضيّه ايراد كردند.
سخنران قبل از خطابه را ما از طهران فرستاديم او از اقوام ما بود، و الآن هم حيات دارد. و او هم نطق كوبندهاى كرد و بعد از آن سخنرانى مخفى شد. سازمان امنيّت تمام شهرهاى ايران را جستجو كرد تا ايشان را پيدا كند،
نتوانست. كه اگر دستش مىرسيد چكارش ميكرد، خدا ميداند.
آية الله خمينى را بگيرند حبس مىكنند، امّا ايشان را كه يك منبرى معمولى است خدا ميداند چه شكنجهها بر او وارد مىآورند. لذا اين آقا سه ماه تمام در يك اطاق در يكى از دهات طهران با لباس مبدّل مخفيانه زندگى ميكرد، و سازمانيها كه تمام جاها را گشتند، گفتند: يا مرده يا از سرحدّ فرار كرده...
بله، خطابه آية الله خمينى در عصر عاشورا در مدرسه فيضيّه خطابه خيلى عجيبى بود كه نوارش را براى ما به طهران آوردند.
اين خطابه عصر روز عاشوراء دهم محرّم مصادف با سيزده خرداد بود. و ايشان را در سحر دوازده محرّم مطابق پانزده خرداد از قم گرفتند و آوردند براى طهران.
و در هر شهرستانى افرادى كه مشخّص بودند و مشغول كار بودند همه را گرفتند...
آرى آية الله خمينى را گرفتند و بردند براى عشرت آباد و ما هم در طهران بوديم و جريان پانزده خرداد يعنى دوازدهم محرّم (من پانزده خرداد نمىگويم) پيش آمد كه در طهران چه خبر شد ! و نيز در شهرستانها و ورامين و قم...، إلى ماشآءالله... خيلى كشتند...
بالأخره آية الله خمينى را آوردند براى زندانى. و ما ديديم، خوب چه كنيم ؟ حالا بايد چكار بكنيم ؟ ما از اين مرد حمايت كرديم، و تمام كارهاى ايشان با مشورت ما بوده و خلاصه با معيّت بوده، و الآن بردند؛ و ما بايد براى خلاصى ايشان تا آخرين مرحله و با تمام قدرت و توان كار كنيم.
خانه ما در آن وقت تلفن نداشت، لذا برخاستم آمدم در منزل يكى از اقوام كه تلفن بود و شروع كردم به تلفن كردن. فقط و فقط كارم آن روز تا شب تلفن كردن بود، به هرجائى كه فكر كنيد.
چون در طهران اين طور تصميم گرفتيم كه علماى طهران همه در يك جا جمع بشوند و بروند خودشان را به شهربانى معرّفى كنند و بگويند كه: آية الله خمينى تنها نيست، ما همه با او هستيم. هر جرمى كه او دارد ما هم با او هستيم، او تنها نيست. ما همه با همديگر يكى ميباشيم.
حالا اين علماء را بايد جمع كنيم. لذا بعضى‌ها را كه تلفن نداشتند با فرستادن افراد خبر كرديم، و بعضى‌ها هم كه تلفن داشتند شروع كرديم به تلفن كردن به آنها. و آن قدر آن روز تلفن كرديم كه من نميدانم سيصد تا شد چهارصد تا شد، نميدانم...
تلفنها انجام شد. همه علماء طهران انصافا اهمّيّت دادند. و حتّى بزرگانشان مثل آية الله حاج شيخ محمّد تقى آملى رحمة الله عليه، آية الله آقاى آشتيانى، آية الله حاج سيّد صدرالدّين جزائرى، و آية الله حاج سيّد محمّد على سبط كه از افراد جلسه خود ما بودند و همكارىهاى مستقيم داشتند، و ديگران از علماى سرشناس و طراز اوّل طهران، همه حاضر شدند كه در آن مجمع شركت كنند. تمام آقايان بنا شد كه در منزل آقاى حاج سيّد آقاى خلخالى در خيابان خراسان جمع بشوند و مجتمعا بروند از آنجا براى شهربانى و خودشان را معرّفى كنند مبنى بر اينكه ما با ايشان هستيم، و ايشان تنها نيستند.
اين قرارها روز دوازدهم محرّم بود، و بنا شد حدود ساعت ده صبح فردا سيزدهم محرّم همه جمع بشويم و برويم براى شهربانى، و بنده هم بايد بمانم و آخر بروم بدانها ملحق شوم؛ چون تمام اين كارها، تمام اين نقشهكشىها زير سر بنده بود.
فردا صبح اين آقايان همه جمع مىشوند... ما هم كه ديگر آماده بوديم كه برويم و معلوم نبود كه چه وقت برميگرديم، اصلاً برميگرديم يا برنمىگرديم ! ما
هم گفتيم كه حمّام را در آن منزل گرم كردند كه برويم غسل هم بكنيم كه اگر رفتيم و ما را هم تيرباران كردند با حال انابه و توبه به سوى حضرت حقّ متعال باشد و غسلى را كرده باشيم... ما ديگر آماده براى حركت بوديم كه يك مرتبه خبر آمد كه از طرف شهربانى آمدهاند و تمام آقايانى را كه در منزل آقاى حاج سيّد آقاى خلخالى اجتماع كردهاند گرفتند و بردند شهربانى. ريختند توى خانه و بردند شهربانى ! چطور ؟
بعدا گفتند كه آقاى سيّد صادق شريعتمدارى كه از حضّار آن مجلس بوده است يك تلفنى از همان منزل به منزل آقاى شريعتمدارى در قم كرده و در تلفن به ايشان گفته كه مثلاً ما در اينجا جمع هستيم و يك ربع يا نيم ساعت ديگر بايد حركت كنيم. حالا تلفن منزل آقاى شريعتمدارى كنترل بود يا هر چه، بالأخره دستگاه از آن تلفن اطّلاع پيدا كرده و فورا تمام آن منزل را سرهنگها و نظاميان محاصره مىكنند. و مىگويند سرهنگها با مسلسل آمدند بالاى پشتبام و آقايان علماء هم نشستهاند در اطاقها، دور تا دور، سرهنگها مىگويند چه خبر است ؟ چرا جمع شدهايد ؟ اينجا توطئه كردهايد ؟
اينها مىگويند: نه، ما توطئه نكرديم، نه شمشير داريم، نه تير داريم، و نه حملهاى ميخواستيم بكنيم ! بالأخره مىگويند: بيائيد برويم شهربانى. اينها مىگويند: خودمان جمع شدهايم تا بيائيم شهربانى... همه را مىريزند در كاميون. و با چند تا كاميون مىبرند براى شهربانى... بعد مىگويند: شما براى چه توطئه كرديد ؟ ايشان مىگويند: ما ميخواستيم بيائيم و خودمان را معرّفى كنيم كه: آية الله خمينى تنها نيست، شما خيال نكنيد او تنها است.
امّا شهربانى يكى يكى از اين افراد را استنطاق مىكنند و بعد به اينها مىگويند: آقا بلند شو برو خانهات؛ ما آن را كه مجرم مىشناسيم مىگيريم نه آن كسى كه بگويد من مجرمم. بعد بعضى را رها مىكنند و بعضى را هم
نگه ميدارند؛ يك شب، دو شب، سه شب و بعضى‌ها را تا چند هفته...
بالأخره آية الله خمينى را بردند براى عشرت آباد، و اين كار ما به جائى نرسيد؛ امّا فقط كارى را كه كرد اين بود كه از اعدام سريع و محاكمه صحرائى آية الله خمينى جلوگيرى شد...»
«... وقتى كه آقاى دستغيب را آزاد كردند من رفتم به ديدن ايشان. ايشان به من گفتند: ما همهاش در زندان نگرانى تو را داشتيم، گفتيم اينها اين بلاها را كه به سر ما آوردند با تو چكار كردند ؟! و واقعا نگرانى داشتيم. و آقاى دستغيب ميخواست بگويد كه: تقريبا بيش از اينكه مثلاً ما به درد خودمان ناراحت بوديم به فكر تو بوديم، و چطور تو را اصلاً نگرفتند ؟!
گفتم: والله من نميدانم ! حالا خدا نخواست، يا اين كارهائى كه ما ميكرديم كارهاى متظاهر نبوده، نميدانم ؟ چون ما در آن وقت اسمى نداشتيم، رسمى نداشتيم، هيچ هيچ. يك امام جماعت سادهاى كه مىرفتيم مسجد و مىآمديم. و خطبهها و منبرهائى هم كه خودم ميخواندم، در تفسير آيات قرآن و
بيان أحكام كلّى بود و وظائف عامّه مسلمين را روشن ميكرد. هيچگاه در منبرها و خطابهها به خصوص شخصى حمله نمىشد، و لهذا بهانهاى در دست سازمان امنيّت نبود. و اگر ما ميخواستيم در اين مطالب متظاهر شويم، ابدا نمىتوانستيم كار كنيم و يك قدم برداريم.
فقط اينها يك مطالبى بود با همين رفقاى خاصّ خودمان كه بوسيله كاغذ يا پيغام با هم ارتباط داشتيم و دستگاه نمىتوانست از اينها اطّلاع پيدا كند، و اگر أحيانا اطّلاعاتى بدست مىآورد يك اطّلاعاتى نبود كه بتواند مثلاً آنرا مستمسك كند و ما را تحت تعقيب قرار دهد. تلفن نداشتيم تا كنترل شود، نامهها را هم با اشخاص مىفرستاديم تا در پست به دست ساواك نيفتد.»
كار دقيق پشت پرده و رعايت اصول صحيح مبارزه با دشمن و رسيدن به هدف با دريافت كمترين خسارتها و ندادن مستمسك به دست دشمن و كار را براى خدا كردن و بدور از ظهور و بروز، آن قدر در حضرت آقا عالى تجلّى كرده بود كه نه تنها ساواك كه حتّى برخى چهرههاى انقلابى هم شناختى از اين اسطوره مبارزه نداشتند و بعضا ايشان را فردى منزوى مىشناختند. خودشان بعنوان نمونه ميفرمايند:
«... عجيب است اين آقاى سبزوارى ما كه يكى از افراد فعّال ما بود در همدان، و تمام اعلاميّههاى ما بدست ايشان تقسيم مىشد... يكروز اين آقاى سبزوارى از باب امتحان به يك شخص معروفى كه از طهران رفته بود به همدان و آنجا صحبت كرده بودند از قيام علماى طهران و طرز قيام و إقدام آنها، بعد به او گفته بود: فلان كس چى ؟ او چكار ميكند ؟ (و نام مرا برده بود) آن شخص معروف گفته بود: او را رها كن ! آدم منزوى است به اين كارها كار ندارد.«
همين جاست كه اين رجل الهى بر اين مطلب تأكيد ميفرمايند، و آنچه بايد درس گرفت را بيان مىنمايند كه اصولاً هدفشان از بيان اين خاطرات طرح
ص 300
وظيفه فرد مسلمان در احياى حكومت اسلام است، كه اسم مجموعه اين خاطرات را هم همين نام انتخاب كردهاند. با عنايتى خاص ميفرمايند:
« دقّت كرديد، مسأله خيلى مهمّ است؛ البتّه همه چيز عنايت پروردگار است، لطف خداست، ولى انسان بايد كار خودش را بكند و به دست دشمن بهانه ندهد و بدون جهت خود را گرفتار نكند، زيرا كه از ادامه فعّاليّت وا مىماند. انسان نبايد كار خودش را إبراز كند، نبايد سرّ خودش را فاش كند، بايد كار خودش را بكند آنهم مخفيانه، و مردم را به آن هدف و مقصد تحريك كند...»
البتّه ساواك هم حسّاس شده و برنامهريزى هم مىنمايد و در سطح وسيعى در اطراف ايشان مأمور گماشته و حتّى خانهاى مقابل خانه ايشان قرار ميدهد ولى به لطف الهى و امداد غيبى به نتيجهاى نمىرسد. در اشارهاى ميفرمايند:
«... اين سازمان امنيّت لعنة اللهى هم خيلى روى ما حساب ميكرد ولى هر چه مىگشت چيزى پيدا نمىكرد، و روى ما خيلى سرمايه گذارى كرد. و حتّى عرض كردم ما آنوقتى كه در احمديّه بوديم يك خانه جلوى خانه ما ساخت و يك نفر را مأمور كنترل كارهاى ما كرد، ولى چه بدست بياورند از كسى كه ظهور ندارد ؟...
يك مرتبه هم كه بنده را براى سازمان امنيّت احضار كردند اجمالاً گفتند كه: شما جلساتى سابقا داشتيد، بگوئيد در آن جلسات چه مطالبى مذاكره مىشد؟ مثل اينكه بعضى از مطالب جلسات خصوصى ما احيانا به گوش آنها رسيده بود.»
« بحمد الله اين مسائل گذشت ولى بازهم ايشان در قم آزادى و اختيار نداشتند بلكه در كنترل شديد دستگاه بودند. بعضى اوقات خدمتشان مشرّف مىشديم.
در يكى از شبها به ايشان عرض كردم: ما تا به حال روى اسلام تبليغ ميكرديم، ولى ديگر از اين به بعد گوئى اسلام در شما متمركز شده است و بايد روى شما كاملاً تبليغ كنيم. حالا بگوئيد ببينيم خلاصه چكار ميخواهيد بكنيد ؟ چه برنامهاى داريد ؟ چه نقشهاى داريد ؟ با چه ظهور و ابراز شخصيّتى ميخواهيد معرّف اسلام باشيد ؟ بالأخره ما با شما در اين مدّت مشورت داشتهايم، و بايد وضع روشن بشود.
مثلاً يك مرتبه بعد از قضيّه مدرسه فيضيّه شايع كردند كه شاه فرار كرده و مثل اينكه اين را عمدا خود آن دستگاه شايع كرده بوده تا اينكه عكس العمل مردم را ببينند چيست. در آن وقت حقير در قم بودم، به ايشان عرض كردم: خوب اگر الآن شاه رفته باشد جنابعالى چه نقشهاى داريد ؟ چه كسى را معيّن مىكنيد ؟ نخست وزير شما كيست ؟ وزرايتان كيستند ؟
ايشان گفتند: آقاى حاج سيّد محمّد حسين ! ما در اين راه سُريدهايم. (به اين معنى كه ما كسى را هنوز آماده نكردهايم، و اين پيش آمدى است كه بدون نقشه قبلى صورت گرفته است.)
در آن وقت اسدالله علم نخست وزير بود كه تمام اين وقايع در زمان او به وقوع پيوست، و بهترين كسى كه قبل از او نخست وزير بود همين دكتر على امينى بود كه در آن وقت از افراد سرشناس بود و طبعا مردم ميل داشتند او روى كار بيايد، و چون افرادى كه از سابق تربيت شده باشند، متخصّص باشند، مسلمان باشند، متديّن باشند، متعهّد باشند، و در اين موقع حسّاس كه مثلاً دستگاه سقوط ميكند فورا آنها بيايند و تمام مردم را اداره كنند و با عِرق دينى و غيرت مذهبى كه وجود نداشت؛ لذا بعضى از آقايان در صحبتهايشان تقاضا داشتند كه عَلَم برود و باز همان دكتر امينى بيايد. قضيّه اينطور بود، و ما خوب ميدانيم كه دكتر امينى و امثال او افراد صد در صد مذهبى نبودند. لذا در آن شب خيلى صحبت شد...»
«... از جمله گفتگوهائى كه بنده با ايشان كردم اين بود كه: الآن شما بايد دو حزب تشكيل بدهيد؛ يك حزب سرّى و يك حزب علنى:
حزب علنى، از نقطه نظر اينكه الآن رئيس هستيد، و به همه مردم إعلام كنيد كه هر كس مسلمان است و طالب اسلام است ميتواند با اين خصوصيّات در اين حزب شركت كند و مشغول فعّاليّت بشود.
و حزب سرّى، براى آن افرادى كه خودتان سراغ داريد. در همه مملكت افراد متنفّذ و غيور هستند و ميتوانند منشأ اثر باشند و كار بكنند و از آنها انسان ميتواند استفاده كند، و آنها ميتوانند هر كدامشان در يك جمعيّتى نافذ باشند. در آنجا شما بطور سرّى با آنها ارتباط داشته باشيد.
و در واقع روح آن حزب علنى اين حزب سرّى باشد. و در آن حزب علنى هم هر كس ميخواهد داخل بشود، ولى روح و اساس در همين حزب سرّى باشد.
ايشان گفتند: حزب هيچ بدرد نمىخورد، نه حزب سرّى نه حزب علنى.
گفتم: پس چى ؟ گفتند: همينطور مردم را حركت ميدهيم، و چنين و چنان.
عرض كردم: آقا فردا مجلس تشكيل ميشود، وقتى وكلا در مجلس بنشينند و قانون بگذرانند، شما چه قِسم جلوى مجلس را مىگيريد ؟ گفتند: ما مردم را ميفرستيم بروند درِ مجلس را بشكنند و داخل شوند.
عرض كردم: مگر آنها به شما يك چنين اجازهاى ميدهند ؟! وقتى مجلس باز بشود آنقدر اينها در اطراف تهيّه عِدّه و عُدّه مىكنند كه از صد مترى آنها نمىتوان حركت كرد؛ آن وقت كه مثل الآن نيست در آن وقت شدّت بيشترى إعمال مىشود.
بايستى حزب تشكيل داد، و حزب فوائدش چنين است و چنان. بالأخره قدرى از فوائد حزب عرض كردم، ولى ايشان فرمودند: اصلاً حزب صلاح نيست به هيچ وجه من الوجوه.
عرض كردم:... هر قيامى در عالم بدون اساس و تشكيلات ثمر بخش نيست، زيرا انسان در مقابل كار انجام شده قرار مىگيرد، و آن وقت صدايش بلند ميشود كه الآن چكار كنم ؟ و امّا اگر با مقدّمات و مقتضيات و دورانديشى و تربيت افراد باشد، هر اتّفاقى بيفتد فورا برنامهاش اجرا ميشود.
و براى حزب فوائد زيادى است:
اوّل اينكه: حزب كه تشكيل ميشود، همان وقت كه حكومت گرفته نمىشود، بلكه افرادى به تدريج تربيت ميشوند، تكامل پيدا مىكنند، در فنون مختلف متخصّص ميشوند؛ يكى در اقتصاد، يكى در دارائى، يكى در استاندارى، يكى در شهربانى؛ و اينها كه از افراد متديّن و متخصّص و غيور انتخاب شدهاند به كمال خودشان مىرسند. اين يك فائده.
دوّم اينكه: الآن چه بسا از همين افراد به درجه أعلا و اكمل در گوشه و
كنار مملكت هستند، و از دستگاه هم متنفّرند، ولى شما را نمىشناسند و شما هم آنها را نمىشناسيد؛ ولى وقتى حزب تشكيل شد اين افراد به اين حزب پيوند پيدا مىكنند، آنوقت انسان بواسطه اين شناسائى از نيروى آنها ميتواند استفاده بكند. و اگر مثلاً اين حكومت الآن ساقط شد آنوقت فورا اين افراد را كه با تمام خصوصيّات شناختهايد ميتوانيد سر كار قرار دهيد.
و همينطور كه الآن مثلاً حكومت عَلَم با ده وزير سر كار هستند و تمام مملكت در قبضه آنها است و همه مردم را خفه كردهاند، وقتى ما هم ده نفر وزير كار آزموده داشته باشيم و با آن قدرت بيايند روى كار، يك مرتبه همه مردم به سراغ آنها مىروند، مهم همان ده نفر است نه عموم جمعيّت.
هر مملكتى كه حكومتش غلبه پيدا ميكند صحبت در همان چند نفر اوّل است كه آنها بايد افرادى باشند تربيت شده و متديّن و متعبّد به حزب خودشان، هر چه ميخواهد باشد، بايد نسبت به آن حزب شناسا و متخصّص و دلسوز و علاقمند باشند.
و سوّم اينكه: ما مىبينيم كه الآن دستگاه به تمام معنى الكلمه از ارتباط مىترسد، از ارتباط خوف دارد. از جمعيّتى كه حركت ميكند اگر هزار نفر باشند ولى با هم ارتباطى نداشته باشند ترس ندارد وحشت ندارد، امّا دو نفر كه با هم مرتبط باشند مىترسد، از ارتباط مىترسد؛ و حزب افراد را ارتباط ميدهد؛ البتّه آن ارتباط مخفى در درجه اوّل و آن ارتباط علنى در درجه ثانى. و اين ارتباط موجب اين ميشود كه ديگر نتوانند اين شبكه را پاره كنند و خراب كنند، يا بالأخره اگر هم بخواهند خراب كنند بين اين دسته و آن دسته مبارزه و كشمكش در مىگيرد، و در نهايت اين افراد متديّن كه اساسشان بر عقيده و اسلام و قرآن است غلبه پيدا مىكنند. گرچه قدرى زمان بيشترى طول بكشد ولى كار اساسىتر است و اين كار بهتر و از خطر هم دورتر است.
ايشان گفتند: أبدا به هيچ وجه من الوجوه حزب صلاح نيست، به هيچ وجه من الوجوه اسم حزب را نبايد آورد.
من عرض كردم: حالا اسم حزب را هم شما نياوريد؛ بنام مجمع، جمعيّت، مجتمع، هر چه؛ اسم حزب هم نمىخواهد بياوريد، ولى مسأله بر همين اساس بايد باشد كه يك عدّه افراد بايد مرتبط باشند در تحت اين عنوان، كه وقتى شما قيامى مىكنيد او كه در خرّمشهر يا فلان شهر است فورا وظيفه خود را بداند. يا آن عالِم خون دل خورده و زجر كشيده ديگر در أقصى نقاط كشور وظيفه خودش را بداند به تمام معنى الكلمه، و براى او روشن باشد كه از چه راه بايد وارد كار شود. و در اين صورت كار حل ميشود، يعنى آن زحماتى كه بعد از انقلابهاى بدون حزب غالبا بر عهده آن جمعيّت گذاشته ميشود با اين مقدّمه ساده برداشته ميشود، و ديگر انسان دنبال آن نگرانىها نيست.»
«... اتّفاقا وقتى هم كه انقلاب پيروز شد و آية الله خمينى از پاريس تشريف آوردند به طهران و تشكيل حكومت دادند اوّل چيزى كه به ايشان پيشنهاد شد همين تشكيل حزب بود. حاج سيّد محمّد بهشتى رفته بود والزام كرده بود كه تشكيل حزب بايد بدهيد ! اين مطلب را براى من مرحوم مطهّرى نقل كرد. و آقاى هاشمى رفسنجانى هم بوده و رأى ايشان هم بر تشكيل حزب بوده است.
آية الله خمينى گفته بودند: نه حزب هيچ صلاح نيست، به هيچ وجه من الوجوه !
آنها اصرار كردند كه: آقا نمىشود، اصلاً به هيچ وجه بدون حزب برقرارى حكومت امكان ندارد. آية الله خمينى گفتند: خيلى خوب برويد هر كارى ميخواهيد بكنيد، بكنيد.
و بالأخره اذنى هم كه ايشان براى حزب جمهورى اسلامى دادند به اين كيفيّت بود. و آنها آمدند و تشكيل حزب دادند.»
«... على كلّ تقدير يكى از مواردى كه خلاصه نظر بنده با ايشان موافق نبود همين قضيّه حزب بود.»
«... در همان ايّام بعضى از جوانان غيور آمدند پيش ما كه ما چنين و چنانيم، و سر سپردهايم و ميخواهيم داخل افراد خاصّ شما بشويم، روح ما جان ما فداى دين و قرآن باشد. هر امرى هر فرمانى باشد از شما اطاعت مىكنيم.
چند نفر از آنها هم حيات دارند. يكى از آنها آقاى احمد توكّلى بود. يكى آقاى سيّد حسين محتشمى و ديگر سيّد محمود محتشمى. (سيّد حسين محتشمى را گفتند پدر همين آقاى محتشمى است كه الآن وزير كشور است.) اينها خيلى مردمان با فهم و غيور و خوبى بودند بخصوص آقاى سيّد حسين و سيّد محمود محتشمى و آقاى توكّلى كه واقعا فكرشان خوب بود و زحمت هم مىكشيدند...
خلاصه آن آقايان كه نزد من آمدند گفتند: ما پنجاه نفريم.
من گفتم: شما مگر نمىخواهيد با ما كار كنيد ؟ گفتند: بله. گفتم: به امر و نهى من هستيد ؟ گفتند: بله، صد در صد، هر چه شما بفرمائيد.
گفتم: شما ميدانيد از نتايج اين امر اين است كه آنقدر انسان بايد مطيع باشد كه اگر فى المثل خواستند يكى از خوبان روزگار را يك روز ببرند بالاى دار، و من بگويم كه شما دفاع نكنيد ! مصلحت نيست كه دست بكارى بزنيد ! آيا حاضر هستيد اين كار را بكنيد ؟!
گفتند: نه ! اينطور كه شما مىگوئيد دو نفر هم بين ما پنجاه نفر پيدا نمىشود.
گفتم: اگر پيدا نمىشود، پس كار با ما صحيح نيست. شما كه ميخواهيد بيائيد با من كار بكنيد و مرا امين ميدانيد به تمام معنى، آنقدر بايد امين بدانيد كه هر چه من مىگويم اطاعت كنيد. اگر بگوئيد: اينجا را من اطاعت مىكنم آنجا را نمىكنم، اينجا مصلحت است و آنجا مصلحت نيست؛ اين خطر دارد.»
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر