روحانيت شيعه و تداوم الگوي وحدت در دموکراسي فرقه‏اي

روحانيت شيعه و تداوم الگوي وحدت در دموکراسي فرقه‏اي - پايگاه مطالعات اسلام و خاورميانه

هنرور: علامه فضل الله در گذشت، در حالی که میان علمای شیعه مطرود و میان مردم ما مجهول و در بیان زمامداران و رسانه های رسمی مقلوب  بود، گویی که از عوارض آب و هوای لبنان غربت و مظلومیت و انکار شدن و نشنیده شدن و در زمان حیات  محکوم شدن به چیزهایی است که نمی توانی اثبات کنی که اصلا نگفته ای یا به نحوی دیگر گفته ای، آیا نه آنکه، امام موسی صدر، آیة الله دکتر صادقی، فضل الله و تا جایی که در خاطر دارم همه ی علمای شیعه ی غیر بومی لبنان در این سرنوشت شریک بوده و سرگذشتی مشابه داشته اند؟ من نه قصد دفاع از وی را دارم و نه قصد انتقاد به بزرگانمان را دارم، تنها غربت و مظلومیتش توجهم را جلب کرد، شاید چون با هر دو دیر آشنا و به مصادیقشان حسّاسم. بگذریم، آنقدر در سیاست زدگی ها و عوام زدگی ها احاطه شده ایم که به ماهیانی که نمی دانند آب چیست، شباهتی غریب داریم و اگر اینچنین نبود و می شد تفکیک کرد و تمایز نهاد و درباب انسان ها انسانی و نه آسمانی و نه زمینی سخن گفت آنگاه در باب فضل الله ِ شاعر و هنردوست سخنانی تازه و در این باب خاطراتی داشتم، اما چه می توان کرد که گویی همه کودکانی شده ایم پای تلویزیون که فقط از بزرگ ترها می پرسیم: خوب ها کی اند و بدها کدام؟ و حوصله نداریم فکر کنیم و بعدا بفهمیم، و انگار نه انگار که زیبایی و والایی ها نه فقط در پایداری ها و بالایی ها که بسیار بیش تر در دگرگونی ها و تحول ها آموختنی و شناختی اند و شاید اصلا فیلم درباره ی تغییر ی از بد به خوب باشد، یا درباره کارهای خوب یک بد یا کارهای بد یک خوب، اما ما می پرسیم خوب ها کی و بدها کی اند. اگر به مولای متقیان گاهی اقتدا می نمودیم باید می پرسیدیم خوبی ها کدام و بدی ها کدامند و کنجکاوانه و عبرت اندوزانه حوصله می کردیم و در انسان هایی که انسان عاجز از دانستن همه ی حقیقت آنها و آن هم در ظرفیت محدود یک کلکه است، دنبال بی شماران خوبی و بدی می گشتیم. بگذارید این دیدگاه را سر حوصله ای که فعلا ندارم، درست تقریر کنم که الان ده هزار سوء تفاهم از آن متولد می شود.

خلاصه که مقاله ی زیر جالب است:

روحانيت شيعه و تداوم الگوي وحدت در دموکراسي فرقه‏اي

به بهانه ديدار با علامه محمد حسين فضل الله در ضاحيه بيروت

اشاره: منطقه حاره حريک در ضاحيه بيروت مثل هميشه بود بدون هرگونه تغيير و تحولي.. هنوز عکس‌هاي علامه سيد محمد حسين فضل الله و سيد حسن نصرالله دبير کل حزب الله لبنان، در کوچه پس کوچه هاي آن خودنمائي مي کنه.. علامه فضل الله نيز همانند گذشته بدور از هرگونه تکلفات رسمي در دفتر خود پذيراي مهمان‌ها و مراجعين بود و البته اين در ايران چيز بسيار عجيب و بعيدي است. براي رفتن به دفتر ايشون بايد از کوچه ها و خيابان هاي زيباي حاره حريک بگذري (البته اين تو ضاحيه خيلي عجيب و غريبه چون اصولا تو بيروت کسي ضاحيه رو اصلا حساب نمي کنه تا بخواد خيابون زيبا داشته باشه) و البته منظره زيباي فردوگاه بين المللي رفيق حريري در ورودي اين منطقه براي مدتي همه کساني رو که براي اولين بار به اونجا ميرن مجذوب مي کنه.

*******************

اسلام و خاورميانه: فضاي حاکم بر گفتمان معاصر سياسي اجتماعي لبنان در بازگشتي تاريخي يادآور واکنش مصلحتگرايانه نخبگان ديني منطقه جبل عامل در قبال تقابل هاي طائفه اي مذهبي موجود در اين محدوده است. هرچند تکثر موجود در جامعه لبنان و نزاع هاي دروني ناشي از آن طي ساليان مديد منجر به زايش سياسي و فکري دراين منطقه به ويژه در حوزه مباحث تئوريک ديني بوده است ولي آنچه داراي اهميت است آن است که کناکنش هاي فرقه اي- مذهبي همواره در سايه رهنمون مصلحت انديشانه علماي جبل عامل و الگوي انديشه اي مبتني بر وحدت امت در تعامل بوده است.

اگر تلاش هاي وحدت محور علماي اين منطقه به ويژه فقهاي شيعه را در يک سير تاريخي به مثابه واکنشي دغدغه آميز نسبت به مصالح امت در قبال آشفتگي هاي جامعه لبنان بدانيم، هشدارهاي مقامات مذهبي و سياسي اين کشور مبتني بر احترام متقابل و حاکميت گفتمان آرامش بخش، کاملا توجيهي منطقي پيدا مي کند.

نگاه خوشبينانه به اين مسئله واکنش منفعلانه نخبگان طيف هاي مختلف جامعه را مي نماياند اما حقيقت آن است که اين رويکرد وحدت محور در بسياري موارد از سوي رهبران و علماي شيعه جنبه اي جدي به خود مي طرفته است.

اگر مسامحتا از تلاش هاي مجدانه علمايي جون علامه شرف الدين عاملي و کاشف الغطاء در راه مبارزه عليه استعمار خارجي و وضعيت تبعيض آميز و نابسامان داخلي بگذريم به وضوح اين مطلب قابل درک است که تلاش هاي رهبران ديني جامعه شيعي به ويزه واکنش هاي اخير دبيرکل مقاومت اسلامي مبني بر درپيشگيري رفتار و نگاه واحد جامعه مسلمانان صرف نظر از اختلافات مذهبي و اهتمام ويژه به تبعات نزاعات و درگيري‌هاي طائفه‌اي به خصوص در لبنان, مبتني بر الگويي ثابت است که برخاسته از تطورات تاريخي دغدغه علماي جبل عامل مي باشد.

موضع‏گيريهاي برخي سران اين کشور همچون سعد الحريري و وليد جنبلاط به ويژه در سالگرد امسال ترور «رفيق حريري» نخست وزير فقيد لبنان, به نمايندگي از جريان‏هاي طائفه‏اي و مذهبي موجود, هر چند گامي روبه جلو در راه تحقق آرمان‏هاي وحدت ملي در اين کشور است, اما به نظر مي رسد بيش از آنکه ناشي از رويکردي پايدار در اين راستا باشد متاثر از تحقق نگاهي واقعبينانه و در عين حال مقطعي و راهبردي در قبال واقعيت هاي موجود در جامعه و دستاورهاي مقاومت به عنوان جرياني سرونوشت ساز و امنيت آفرين براي جامعه لبنان است. به ويژه آنکه موضع‏گيريهاي متضاد سران مسيحي ماروني و در عين حال متناقض و متغير دروزي همواره در مواقع سرنوشت ساز براي اين کشور چالش برانگيز نيز بوده است.

درپيشگيري چنين الگويي ثابت و يگانه در قبال آشوب ها و بي ساماني هاي ناشي از چنددستگي ناگزير در اين جامعه دموکراتيک فرقه اي و دخالت ريشه‏دار خارجي, از سوي علما و رهبران شيعه به نظر ناشي از نگاهي دين محور و مبتني بر قواعد حاکم فقهي از سوي آنان مي باشد. اين رويکرد به وضوح از نخستين روزهاي رخنه استعمار فرانسه و پيدايش جنبش هاي استقلال طلبانه, از سوي علمايي چون سيد شرف الدين عاملي قابل مشاهده بوده است.

پويايي سه گانه شيعي مبتني بر انديشه وحدت امت به ويژه در حيات روشنفکري علماي برجسته اي چون «محمد جواد مغنيه», «محمد مهدي شمس الدين» و «محمد حسين فضل الله», به هيچ روي يک پديده واحد و يک بعدي ناشي از نگاهي صرفا سياسي و مقطعي نبوده است, بلکه بر پشوانه‏اي از شاخص ها و معيارهاي همبسته و در عين حال معين تاريخي مبتني بر قواعد شريعت استوار بوده است.

توجه به اين نکته که چنين انديشه اي از سوي علمايي چون «محمد جواد مغنيه» و «امام موسي صدر» ناشي از الگويي تاريخي از زمان علامه شرف الدين و همعصران وي همچون «سيد محمد صدر» حتي در قبال مسيحيان و ديگر اقليت هاي غير مسلمان لبنان بوده به خوبي مبين اين مطلب مي باشد. چنانچه علامه «شرف الدين» در بيانيه پاياني کنگره «وادي الحجير» قسم خورده بود که از جان و مال و ناموس مسيحيان همچون مسلمانان محافظت خواهد کرد.(النص و الاجتهاد ص14و15مقدمه)

چنانکه اين نگاه در سخنراني اخير سيد حسن نصر الله در تببين اساسنامه جديد حزب الله به صورتي بارز مشهود بوده و ادبيات ملي مبتني بر برابري فرد فرد ساکنان لبنان در مشارکت سياسي اين کشور علي رغم نوع وابستگي طائفه‏اي‏شان بر اظهارات وي حاکم بود.
به هر روي اقتضاي جامعه طائفه اي لبنان همواره بسترساز چنين کنش و واکنشي بوده است که گاه در قبال چنددستگي و آشوب داخلي و گاه در نتيجه يک عامل خارجي استعماري از سوي علماي شيعه, اتخاذ مي‌شده است. به ويژه آنکه تولد پديده اسرائيل و تهاجمات مکرر آن به کشورهاي همسايه به ويژه لبنان در چند دهه اخير همواره خطري جدي براي ماهيت اسلامي عربي منطقه محسوب مي شده است.

نويسنده: عشوري مقدم، حاره حريک - بيروت پاييز88