آیا روزه خواری جرم است؟

منبع: دادنامه » عنوان اصلی: بررسی حقوقی جرم روزه خواری » پیوند پایدار: http://dadname.blogfa.com/post-118.aspx


۱.در قانون مجازات اسلامی عنوان مجرمانه ی "روزه خواری"وجود ندارد.عنصر قانونی این جرم ماده ی 638 ق.م.ا. است که بیان می کند: هرکس علنا در انظار عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید علاوه بر کیفر عمل به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا 74ضربه شلاق محکوم می گردد.و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمی باشد ولی عفت عمومی را جریحه دار می کند فقط به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.البته این ماده تبصره ای هم راجع به مساله ی حجاب دارد.در بررسی ماده ی مذکور به موارد ذیل بر می خوریم:


1.1 ماده در حقیقت دو حکم را مورد بررسی قرار می دهد.اول حکم تظاهر به عمل حرام و دوم ارتکاب اعمالی که عفت عمومی را جریحه دار می کند.متاسفانه قانون گزار بسیار مبهم حکم این ماده را بیان کرده است.در قسمت اول معین نکرده که آیا عمل حرام باید در قانون هم مجازاتی داشته باشد یا نفس عمل حرام مد نظر است؟ دکتر عباس زراعت در تبیین این ابهام می گوید::«با در نظر گرفتن قیود "علاوه بر کیفر عمل" "نفس آن عمل دارای کیفر نمی باشد" و حرف عطف "و" قبل از "در صورتی که"،هدف قانون گذار در قسمت اول،عمل حرامی است که جرم نباشد ولی عفت عمومی را جریحه دار کند.ولی می توان گفت منظور از "عملی که دارای کیفر نمی باشد"صرفا عمل حرام شرعی نیست.(عباس زراعت،قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی،ققنوس،ص676) به عبارت دیگر ایشان معتقدند قسمت اول ماده اعمال حرام ذکر شده در قانون است و قسمت دوم اعمال خلاف عفت عمومی به طور مطلق.با این وجود ایشان روزه خواری را از مصادیق صدر ماده می دانند که در اینصورت نظریه ی خود را نقض کرده اند.به هر حال به نظر می رسد آوردن روزه خواری به مصادیق حکم صدر ماده صحیح تر است.


1.2با توجه به مطلب فوق،عنصر مادی این جرم تشکیل می شود از:


الف)انجام عمل حرام


ب)انجام علنی و در انظار عمومی و معابر


ج)تظاهر به انجام عمل حرام


الف)عمل حرام


آیا روزه خواری عملی حرام است؟همگی می دانیم که مسلمانان مکلف می بایست در ماه رمضان روزه بگیرند اما باز می دانیم که افراد به دلایل مختلفی-مسافرت،بیماری و...- از این حکم مستثنی می شوند و در اینصورت آنان عمل حرامی انجام نداده اند.پس چرا روزه خواری عملی حرام است؟دلیل حرمت این عمل یک قاعده ی فقهی است.قاعده ی فقهی حرمت اهانت به شعائر مذهبی که از آیات قرآن مثل آیه ی 3 سوره ی مائده گرفته می شود.بنا براین دلیل حرمت روزه خواری و تظاهر به آن حرمت شکنی احکام الهی است.(قواعد فقه،ابوالحسن محمدی،میزان،ص20)


در این باره نکته ی دیگری هم وجود دارد که آیا این ماده شامل افراد غیر مسلمان هم می شود یا خیر؟ دکتر زراعت معتقد است که تفاوتی در این باره وجود ندارد.(زراعت،ص675).اما دیدگاه دیگری هم به نظر می رسد.عمل حرام در ادیان مختلف تعاریف گوناگونی دارد و میبایست در این ماده اعمال حرام را از دیدگاه ادیان مختلف به حساب آورد.البته با توجه به نص ماده و همچنین صراحت ماده ی 3 ق.م.ا.- قوانين جزايي درباره كليه كساني كه در قلمرو حاكميت زميني، دريايي و هوايي جمهوري اسلامي ايران مرتكب جرم شوند اعمال مي‌گردد ‌مگر آن كه به موجب قانون ترتيب ديگري مقرر شده باشد- چنین تفسیری اشتباه به نظر می رسد.


ب)انجام علنی و در انظار عمومی و معابر


دکتر عباس زراعت می گوید:« ارتکاب عمل به صورت علنی و در انظار عمومی به معنای آن نیست که کسی شاهد عمل بوده باشد بلکه قابلیت عمل برای اینکه در معرض دید دیگران قرار بگیرد ،کافی است.»(همان) این گفته بدین معنا است که تظاهر به روزه خواری در یک خیابان بدون رفت و آمد هم جرم است.شاید بتوان شکسته نشدن قبح عمل را حکمت این حکم دانست.


ج)تظاهر به انجام عمل حرام


تظاهر از باب تفاعل است و یکی از معانی باب تفاعل خود را به حالتی زدن یا تشبه است.(صرف ساده،محمد رضا طباطبایی،ص183).در این امر عمد دیده می شود.«تظاهر به عمل حرام به معنای آنست که عملی با قصد آشکار کردن صورت بگیرد بنابراین چنان که عمل ارتکابی خود بخود آشکار و علنی شود یا قصد آشکار کردن وجود نداشته باشد تظاهر به حساب نمی آید.»(زراعت،همانجا) مثلا تصور کنید فرد مریضی که توانایی روزه گرفتن ندارد در هنگام نهار برای پاسخ به فردی که زنگ منزل او را به صدا درآورده است به درب منزل می آید و اتفاقا لیوان آب یا لقمه ی غذای خود را هم به همراه می آورد.این فرد قصدی برای تظاهر نداشته و بنا براین نمی توان او را مجرم دانست.


2. در مورد اظهارات سرهنگ خانچرلی به نظر می رسد که اقدام سهوی به روزه خواری را بتوان عدم قصد برای تظاهر دانست.و عدم توجه به تذکر پلیس را اماره ای برای این قصد در نظر گرفت.


3.اما در مورد این سخن که 994 نفر آنها در داخل خودرو اقدام به روزه خواری کرده بودند.آیا خودرو حریم خصوصی انسان است؟ در این باره بحثهایی طولانی می توان نمود اما به نظر می رسد حتی اگر خودرو حریم خصوصی باشد باز هم تظاهر به روزه خواری در خودرو شامل این حکم می شود چرا که قانون گذار با آوردن عبارت"در انظار عمومی و معابر" در حقیقت خودرو را تحت شمول این حکم در آورده است.


4.اما نکته ی دیگر.استعمال دخانیات طبق فتوای اکثریت علما بنا به احتیاط واجب روزه را باطل می کند.اما بعید نیست که مجتهد یا مجتهدینی باشند که این موضوع را جزو مبطلات روزه ندانند.کما اینکه صاحبان این فتوا در گذشته بوده اند.مثل ملا محمد تقی نوری پدر محدث نوری صاحب مستدرک الوسائل(مکتب در فرآیند تکامل،سید حسین مدرسی طباطبایی،ص19).این موضوع در کنار اصل برائت که در اصل 37 قانون اساسی هم آمده است؛کمی کار را دشوار می کند و نمی توان به راحتی به افراد سیگاری نسبت روزه خواری داد.


منابع:


1.صرف ساده،محمد رضا طباطبایی،دارالعلم،قم،1387


2.قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی،دکتر عباس زراعت،ققنوس،تهران،1384


3.قواعدفقه،دکتر ابوالحسن محمدی،نشر میزان،تهران،1385


4.مکتب در فرآیند تکامل،سید حسین مدرسی طباطبایی،ترجمه ی هاشم ایزد پناه،کویر،تهران،1387